فولیکول مو به انگلیسی Hair Follicle یک بخش فعال و ارزشمند در پوست افراد است که از 20 نوع متفاوت سلول تشکیل شده است، هر کدام از این سلولها وظیفه مجزایی بر عهده دارند، عملکرد فولیکول مو به این شکل است که فولیکول مو تنظیم رشد مو را از طریق تعاملی پیچیده بین هورمونها، نوروپپتیدها و سلولهای ایمنی بدن تنظیم میکند؛ همین ارتباط باعث رشد موها در بدن انسان میشود، مو شامل سه بخش ریشه، ساقه و فولیکول مو است. در این مقاله در مورد یکی از حساسترین قسمتهای مو یعنی فولیکول موی سر و همچنین تغذیه فولیکول مو به شما عزیزان توضیحاتی ارائه خواهیم داد.
فولیکول موی سر چیست و چه ویژگی هایی دارد؟
موی سر که بخش ضمیمهای پوست سر است از واحدهایی به نام فولیکول ساخته شده است؛ فولیکول مو بافت شناسی با طول 4 تا 5 میلیمتر در لایهی درم پوست قرار گرفتهاند و باعث قرار گرفتن مو در پوست سر شدهاند. هر فولیکول توانایی ساخت یک تا چهار تار مو را دارد؛ ضخامت واحدهای سازندهی مو حدود یک میلیمتر است و از سه لایه تشکیل شده است که از خارج به داخل با نامهای غلاف بیرونی ریشه، غلاف درونی ریشه و پیاز مو شناخته میشوند. سلولهایی که در قسمت پیاز مو قرار دارند؛ زنده هستند و با رشد و تکثیر خود، ساقه مو را تشکیل میدهند.
یک انسان به طور میانگین حدود 100.000 فولیکول مو در پوست سر دارد؛ که علاوه بر اینکه مسئول رشد و تکثیر فولیکول مو هستند؛ شکل ظاهری مو را نیز تعیین میکنند. به عنوان مثال فولیکولهای دایرهای موهای صاف تولید میکنند در حالی که فولیکولهای بیضی شکل موهای فر تولید میکنند. ضعیف شدن فولیکول مو یکی از علل ریزش مو و طاسی است؛ تقویت واحدهای سازنده مو میتواند تاثیر مهمی در جلوگیری از درمان ریزش مو زنان و مردان داشته باشد.
اجزای مو | راههای تقویت فولیکول مو | عوامل ریزش مو |
---|---|---|
ساقه مو فولیکول مو اجزای فولیکول: پیاز مو: ساخت کراتین پاپیلا: خونرسانی و تغذیه ماتریس: تولید سلولهای جدید برآمدگی: بازسازی غدد سباسه، اپیدرم پوست و فولیکول مو | مراقبت اصولی از موها استفاده از روغن های گیاهی مانند آرگان تغذیه صحیح مصرف مکملهای مختلف | عوامل ژنتیکی مانند الگوی ریزش موی مردانه بیماریهای خود ایمنی مانند آلوپسی عوامل استرس زا تغییرات هورمونی مانند زایمان |
ساختار فولیکول مو
واحد ساختاری یک فولیکول مو از خود فولیکول مو به همراه غده چربی متصل و همچنین عضله پیلی بازدار تشکیل شده است. فولیکول مو از سطح اپیدرم (اولین و خارجیترین لایه پوست) شروع میشود. در ادامه با بخشهایی از ساختار فولیکول مو آشنا میشوید:
پیاز مو:
پیاز در ریشه موهای شما یافت میشود که سلولهای پروتئینی (کراتین) برای ایجاد مو تولید میکنند.
پاپیلای مو یا پستانک مو:
پاپیلای پوستی (DP) یا پستانک مو یک جایگاه بزرگ شیمیایی و فیزیکی در پایه فولیکول مو برای سلولهای پیش ساز اپیتلیال است که بخش چرخشی فولیکول مو را بازسازی کرده و ساقه مو را تولید میکند.
ماتریکس مو:
ماتریکس مو که در اطراف پستانک قرار میگیرد، ساقه واقعی مو و همچنین غلاف ریشه داخلی و خارجی مو را تولید مینماید.
برآمدگی فولیکول:
در قسمت غلاف خارجی برآمدگی وجود دارد که حاوی سلولهای بنیادی است و در ترمیم آسیب و زخمها نقش بسیار مهمی را ایفا میکند.
جام یا CUP فولیکول:
بخشی از ساختار مو که فولیکول در آن تولید میشود را کاپ مو یا جام مو مینامند.
غلاف فولیکول:
به این غلاف، غلاف ریشه نیز میگویند که مهمترین قسمت ساختار مو به حساب میآید که از دو قسمت ریشه داخلی و خارجی تشکیل شده است و وظیفه آن حمایت از رشد و سلامت مو میباشد.
اینفاندیبولوم:
عمیقترین بخش فولیکول مو را اینفاندیبولوم مینامند.
در نهایت با توجه به تمام نکات گفته شده در مورد ساختار و ویژگیهای فولیکول مو، به این موضوع میرسیم که یک تار مو از ابتدا تا انتها برای رشد چه مراحلی را طی میکند و چه زمانی را سپری میکند، به صورت کلی باید بدانیم فولیکول مو چه اهمیتی دارد و در حفظ آن دقت داشته باشیم؛ حتی توصیه میشود جهت حفظ سلامت بدن و در راستای آن تقویت فولیکول مو با پزشک متخصص تغذیه مشورت کنید و رژیم غذایی مناسبی داشته باشید.
عملکرد فولیکول موی سر
فولیکول مو ساختاری به شکل حفره در اپیدرم (لایه بیرونی) پوست است، رشد مو از قسمت پایین فولیکول مو شروع میشود، ریشه مو از سلولهای پروتئینی تشکیل شده و از طریق رگهای خونی میتواند تغذیه شود، با ایجاد سلولهای بیشتر، موها از پوست رشد کرده و به سطح میرسند، غدد چربی یا سباسه نزدیک پیازهای مو چربی تولید میکنند که باعث تغذیه مو و پوست میشوند.
برای تفهیم بیشتر این موضوع، فرض کنید که فولیکول شبیه به ساختار تونل مانندی است که مو از انتهای تونل شروع به رشد میکند؛ هر چقدر مواد غذایی بیشتری به انتهای تونل و فولیکولهای مو برسند رشد بهتر و بیشتر اتفاق خواهد افتاد. عواملی موثری مانند سن، سبک زندگی و تغذیه فرد، سلامت عمومی فرد و نحوه مراقبت از مو در عملکرد فولیکولها تاثیر میگذارد.
شما میتوانید برای اطلاع از هزینه کاشت موی سر و اطلاعات بیشتر در مورد نحوه کاشت مو به روش FUT، با مشاوران ما در کلینیک پوست و مو رز از طریق شماره گیری 02144067005 ارتباط برقرار کنید.
فولیکول مو در دوران جنینی
شاید برایتان جالب باشد که بدانید فولیکولهای مو در چه زمانی از دوران جنینی شروع به رشد میکنند. از هفته 9 بارداری (ابتدای ماه سوم) اولین آثار از فولیکولهای مو رویت میشوند. این فولیکول دارای ماتریکس و پاپیلای پوستی میباشد و علاوه بر فولیکول، عضله راست کننده مو و همچنین غدد سبابه نیز شروع به ایجاد و تکامل مینمایند تا بتوانند به زودی موجب رشد موهای بیشتر در جنین شوند.
معاینه بالینی فولیکول مو چه اهمیتی دارد؟
مو دارای اهمیتهای بالینی زیادی است که شامل بیماریهای ریزش مو، رویش موی زائد، تغییرات ناشی از کمبودهای تغذیهای، علل عفونی و اثرات واکنشهای دارویی میشود. زمانی که برخی بیماریها گریبانگیر افراد میشوند، ممکن است روی شکل، تعداد و جنس موها تاثیر بگذارد. به خصوص زمانی که بیماری مورد نظر مستقیماً بر روی خود تارهای مو تاثیر بگذارند. در این زمان معاینه بالینی فولیکولهای مو اهمیت بسیار زیادی در برنامه ریزی برای درمان و پرهیز از عوارض جانبی دارد.
چرخه رشد مو
رشد فولیکولهای مو طبق یک چرخه منظم اتفاق میافتد. موها به صورت همزمان در یک چرخه قرار ندارند؛ ممکن است برخی تارها در فاز رشد و برخی در فاز استراحت باشند. چرخه رشد مو به ترتیب زیر است:
- فاز آناژن ( رشد): این مرحله به عنوان مرحله تکثیری یا رشد فعال فولیکول مو شناخته میشود. این مرحله اولین مرحله رشد مو است و سبب میشود که به طور تقریبی مو بعد از هر 28 روز یکبار یک سانتیمتر رشد کند. این مرحله وابستگی زیادی به ژنتیک دارد و بعد از مدت زمان دو تا هفت سال مو را از این مرحله وارد مرحله کاتاژن میکند.
- فاز کاتاژن: این مرحله در انتهای مرحله آناژن شروع میشود و رشد فعال مو پایان میپذیرد. در این مرحله پاپیلای پوست به سمت بالا حرکت میکند و سلولهای جدید برای تشکیل تار موهای جدید به وجود میآید.
- فاز تلوژن ( استراحت): موهای قدیمی میریزند و موهای جدید از همان فولیکول موی سر شروع به رشد میکنند، این مدت بین سه تا چهارماه طول میکشد. تحقیقات نشان داده است که فولیکولهای مو فقط در مرحله تلوژن استراحت دارند. فولیکولهای مو به طور مرتب مراحل مختلف چرخه را طی میکنند، ممکن است به طور همزمان بعضی از فولیکولها در مرحله رشد و بعضی دیگر در مرحله استراحت باشند. زمانی که فولیکولهای مو در این فاز قرار میگیرند؛ ریزش موهای مرده از کف سر مشاهده میشود. طبق مطالعات محققان آمریکایی به طور متوسط در هر شبانه روز حداقل 100 تار موی انسان ریزش پیدا میکند.
شرایطی که باعث توقف رشد فولیکول مو خواهد شد
شرایط خاص مانند بیماری آلوپسی نیز میتواند فعالیت فولیکول مو و در نهایت رشد مو را متوقف سازد، انواع آلوپسی را ادامه ذکر خواهیم کرد:
آلوپسی آندروژنیک:
آلوپسی آندروژنیک که در مردان به عنوان طاسی الگوی مردانه نام برده میشود، بیماری است که در چرخه رشد فولیکولهای مو تاثیر مخرب میگذارد؛ چرخه رشد مو کند و ضعیف میشود و در نهایت کاملا متوقف میشود و در نتیجه باعث میشود فولیکولها از بین بروند و هیچ موی جدیدی تولید نشود.
تلوژن افلوویوم:
نوعی ریزش موقت اما رایج است، یک رویداد استرس زا است که باعث میشود که فولیکولهای مو زودتر وارد فاز تلوژن شوند، این امر باعث نازک شدن و ریزش موها میشود. موها به صورت تکهای از روی سر میریزند، اما ممکن است در برخی حالات باعث ریزش از روی پاها یا ابروها شوند.
آلوپسی آره آتا:
آلوپسی آره آتا یک بیماری خود ایمنی است که در آن لنفوسیتها که گروهی از گلبولهای سفید هستند به فولیکولهای مو حمله میکنند و باعث تضعیف و ریزش مو میشوند. ریزش مو در این بیماری در انواع مختلف دیده میشود که ریزش موی سکهای نوعی از آنها است.
فولیکولیت:
فولیکولیت همان التهاب فولیکولهای مو است و ممکن است در هر منطقهای که مو رشد پیدا میکند مانند بازو، زیر بغل، پوست سر، پوست صورت، پاها و دست ها وجود داشته باشد.
این استرسها میتوانند ناشی از موارد زیر باشند:
- عمل جراحی
- زایمان
- استفاده از برخی داروها
- بیماری
- اتفاق جسمی آسیب زا
تلوژن افلوویوم یک بیماری موقتی است و نیازی به درمان ندارد با این حال اگر فکر میکنید دچار این بیماری شدید بهتر است با یک متخصص پوست و مو مشورت کنید. اگر به بیماریهایی مانند آلوپسی یا طاسی مبتلا باشید ممکن است فکر کنید که تحریک فولیکول برای رشد مجدد مو امکان پذیر نیست یا اگر فولیکول آسیب ببیند امکان رشد مجدد آن وجود ندارد؛ در حالی که مطالعات جدید نشان میدهد با استفاده از سلولهای بنیادی میتوان راه حلی برای فعال سازی فولیکولهای آسیب دیده پیدا کرد؛ لازم به یادآوری است که فولیکولهای شما مسول رشد موی شما هستند.
این فولیکولها نوع موهای شما را نیز تعیین میکند؛ در صورت صدمه دیدن سر، فولیکولها آسیب می بینند و چرخه رشد موی شما نیز مختل میشود. اگر در مورد رشد موهای خود نگران هستید حتما با یک متخصص پوست و مو مشورت کنید.
بهترین روش های تقویت فولیکول مو با روش های طبیعی
برای تقویت فولیکول مو بهتر است به لطافت موهای خود توجه داشته باشید، اگر موهای شما به اندازهی کافی چرب نباشد ممکن است شکننده شوند و آسیب ببینند، استفاده از روغنهای گیاهی میتوانند لطافت مو را حفظ کنند و در نهایت سبب جذب مناسب مواد مغذی خواهد شد، در این میان روغنهای گیاهی مناسبی وجود دارد که توسط پزشکان توصیه شده است؛ چرا که جذب آن سریع است و میتواند مواد مغذی را به خوبی به ریشه منتقل کند.
برای تغذیه فولیکول مو لازم است تا جنس موی خود را بشناسید و موارد مصرفی مثل شامپو را مطابق جنس موی خود تهیه و مصرف کنید، توصیه میشود جهت تعیین مواردی همچون شامپو و… با پزشک متخصص پوست و مو مشورت کنید.
داروهای تقویت فولیکول مو چه هستند؟
رشد مو به زمان نیاز دارد. اضطراب، آلودگی و سایر عوامل داخلی و خارجی همگی میتوانند بر رشد موها تاثیر بگذارند. خوشبختانه، انواع مختلفی از درمانهای موثر از جمله داروی تحریک فولیکول مو، برای تحریک رشد مو و به حداقل رساندن ریزش مو وجود دارند. این داروها برای افزایش فولیکول مو و همچنین کاهش ریزش مو و تشویق رشد مو شناخته شدهاند و بهترین آنها عبارت هستند از:
فیناستراید خوراکی:
فیناستراید با مهار تولید هورمونی که فولیکولهای مو را از بین میبرد، سرعت ریزش مو را کاهش داده و رشد موهای جدید را تحریک میکند. این دارو یک بار در روز از راه خوراکی مصرف میشود و زمانی که هر روز در یک زمان معین مصرف شود بیشترین تاثیر را دارد. باید بدانید که مصرف این دارو برای خانمها مجاز نیست.
کورتیزون:
کورتیزون یک استروئید است. این ماده یک داروی قوی برای رشد مجدد موها است و زمانی که به صورت تزریق مستقیم روی پوست سر مصرف شود نتایج موثری از خود نشان میدهد. توجه داشته باشید که استروئیدهای خوراکی باعث رشد مو نمیشوند در عوض، ممکن است عوارضی ایجاد کنند؛ استفاده موضعی نیز ممکن است باعث تحریک و درماتیت تماسی شود از این رو، از تزریق کورتیزون برای درمان آلوپسی آره آتا استفاده میشود.
ماینوکسیدیل:
ماینوکسیدیل یک داروی محبوب برای تقویت رشد مو است. نام تجاری این دارو Regaine (روگاین) است و حاوی 5٪ ماینوکسیدیل است. غالبا این دارو ماهها طول میکشد تا در صورت استفاده پیگیرانه نتایج مثبت خود را نشان دهد. ماینوکسیدیل یکی از بهترین فرمولهای موجود در بازار برای رشد مجدد مو است و میتوانید آن را در شامپوها، نرم کنندهها، سرمها، محلولها، اسپریها و فومهای مختلف پیدا کنید. توجه به این نکته ضروری است که این دارو به طور موقت اثر میکند و هر زمان که مصرف دارو قطع شود ریزش مو مجدداً رخ میدهد. همچنین، استفاده طولانی مدت از ماینوکسیدیل ممکن است باعث درماتیت تماسی، خارش و بثورات پوستی شود. اگر پوست روی سر شما زخمی، متورم، قرمز یا عفونی شده است از ماینوکسیدیل استفاده نکنید. این کار ممکن است منجر به جذب بیش از حد دارو و خشکی شود.
اسانس رزماری:
در مطالعات علمی متعددی نشان داده شده است که عصاره و اسانس رزماری به رشد مو کمک میکند. اسانس رزماری را روی پوست سر بمالید تا جریان خون در پوست سر افزایش یابد که در نهایت باعث رشد مو میشود. همچنین میتوانید به دنبال لوسیونها، کرمها و ماسکهای موی DIY باشید که این روغن ضروری را در فرمولبندی خود گنجانده باشند.
کربنات پتاسیم:
کربنات پتاسیم (Kalium Carbonicum) یک داروی هومیوپاتی است که عموماً برای جلوگیری از نازک شدن و خشک شدن موها تجویز میشود.
سیلیس:
یکی دیگر از داروهای هومیوپاتی موثر برای تقویت رشد مو، سیلیس است که معمولاً برای طاسی و شکنندگی مو و ناخن تجویز میشود. این دارو همچنین میتواند به درمان شوره سر کمک کند.
ویتامین تقویت فولیکول مو نیوکسین:
مکمل تقویت کنندهی کمپلکس نیوکسین ترکیبی از مواد مغذی متعدد برای رشد مو از جمله ویتامین A، بیوتین، آهن، مس، سیلیکون و روی است که تغذیهکنندهای برای رشد موی سالم به حساب میآید. همانطور که میدانیم، کمبود ویتامینها و مواد معدنی کلیدی در رژیم غذایی میتواند منجر به ریزش مو شود. مکملهای نیوکسین به تامین مواد مغذی حیاتی بدن شما میپردازد که در نهایت به رشد مو کمک میکند.
بیماریهای فولیکول مو کدامند؟
انواع مشکلات شایعی که ممکن است فولیکولهای مو را تحت تاثیر قرار بدهند عبارت هستند از:
ریزش مو:
ریزش اغلب موقتی است و اثر تلوژن افلوویوم به وجود میآید. در مواردی که ریزش مو حین فاز آناژن ایجاد شود، اگر به دلیل آلوپسی آره آتا یا تحریک شده توسط یک دارو (مانند رتینوئید، هورمون، ضد انعقاد، استاتین، سیتوتوکسیک) باشد، دائمی خواهد بود. تلوژن افلوویوم ممکن است دو یا سه ماه پس از یک رویداد تحریک کننده مانند زایمان، کاهش وزن ناگهانی، از دست دادن خون، تب یا استرس ایجاد شود. به هرحال این ریزش مو در عرض چند ماه متوقف میشود، اما ممکن است چند سال طول بکشد تا توده مو دوباره طبیعی به نظر برسد.
افلوویوم تلوژن مزمن:
افلوویوم تلوژن مزمن زمانی ایجاد میشود که چرخه مو سرعت بیشتری پیدا کند به طوری که فاز آناژن کوتاهتر شود. این مورد در کودکان نادر است و اکثر موارد زنانی هستند که دارای الگوی طاسی منتشر غیر آندروژنی هستند.
آلوپسی منتشر:
نازک شدن موی منتشر در بزرگسالان اغلب به دلیل طاسی با الگوی مردانه در مردان (وابسته به آندروژن) و طاسی با الگوی زنانه (غیر وابسته به آندروژن) در زنان است. این حالت به ندرت در نوجوانان دیده میشود با این حال، نازک شدن منتشر مو ممکن است با بیماری داخلی (به ویژه لوپوس اریتماتوز سیستمیک و سیفلیس) همراه باشد.
آلوپسی موضعی:
طاسی میتواند برگشت پذیر باشد، اما اگر جای زخمی ایجاد کند، آثار آن برای همیشه باقی میماند. آلوپسی آره آتا شایعترین علت طاسی موضعی در یک یا چند ناحیه پوست سر و سایر نواحی دارای مو در بدن است. این یک بیماری پوستی خود ایمنی است و در افرادی که به ویتیلیگو، دیابت، سندروم داون و بیماری تیروئید مبتلا هستند یا دارای سابقه خانوادگی هستند، شایعتر است. اگرچه ممکن است علائم این بیماری در هر سنی آغاز گردد، اما اغلب در دوران کودکی یا جوانی دیده میشود.
آلوپسی آره آتا:
پوست سر در افراد مبتلا به آلوپسی آره آتا طبیعی به نظر میرسد، اما ممکن است موهای کوتاه شکسته شدهای شبیه علامت تعجب به چشم بخورند. اگر فرد به نوع آلوپسی توتالیس مبتلا باشد، در حدود 5٪ تمام موهای سرش از بین میرود و همچنین آلوپسی یونیورسالیس داشته باشد، تقریبا 1٪ موهای بدن او نیز از بین میرود. چیزی حدود 80٪ موهایی که از بین رفتهاند ظرف چند ماه آینده رشد مجدد خواهند داشت، اما ممکن است در همان زمان یا بعداً از بین بروند.
ریزش موی التهابی:
این اختلال ممکن است منجر به اسکار (آلوپسی سیکاتریشیال) شود که در اثر آن پوست رنگ پریده و براق میشود و منافذ فولیکولی کاهش مییابند و یا کلاً از بین میروند.
چطور میتوان فهمید که فولیکول مو زنده است؟
میتوانید پوست سر خود را بررسی کرده و به دنبال علائم رشد مو باشید. حتی اگر فقط لکههایی از موی نازک یا بافت تیره رنگ را روی پوست سر خود ببینید، به این معنی است که فولیکولهای موی شما هنوز زنده هستند و به زندگی خود ادامه میدهند. مهم است بدانید که زمان خاصی وجود ندارد که در آن فولیکول مو بمیرد. سلامت فولیکول مو کاملاً به ژنتیک و تغذیهای که به آن داده میشود بستگی دارد (یعنی هم از نظر غذایی که میخورید و هم از نظر تغذیهای که بصورت موضعی به موهای خود میدهید). مدت زمان مرگ یک فولیکول مو بستگی به شرایط فعلی آن دارد.
سوالات متدوال
تعداد فولیکولهای موی سر چقدر است؟
انسانها حدود 5 میلیون فولیکول مو در سرتاسر بدن خود دارند که تقریباً 100000 (صد هزار) فولیکول بر روی پوست سر و الباقی روی بدن قرار دارد. تقریبا 130 فولیکول موی سر در هر سانتی متر مربع؛ این معادل حدود 300 تا 500 ساقه مو در هر سانتی متر مربع است.
آیا فولیکولهای مو میتوانند دوباره رشد کنند؟
اگر به فولیکولهای موی خود آسیب بزنید، آنها میتوانند خود را ترمیم کنند و موهای شما دوباره رشد میکنند. بسته به شدت آسیب، ممکن است تا چهار سال طول بکشد تا رویش موهای جدید را از فولیکولهای مو آسیب دیده مشاهده کنید.
چه چیزهایی میتوانند باعث آلوده شدن فولیکولهای مو شوند؟
فولیکولیت یا التهاب فولیکول مو که در اثر آلودگی به وجود میآید، یک مشکل کمتر رایج بین زنان و مردان میباشد. این اختلال اغلب زمانی ایجاد میشود که فولیکولهای مو با باکتری، معمولاً استافیلوکوکوس اورئوس (استاف) آلوده میشوند. همچنین ممکن است توسط ویروسها، قارچها، انگلها، داروها یا آسیبهای فیزیکی ایجاد شود و گاهی اوقات علت آن اصلاً مشخص نیست.
چقدر زمان لازم است تا فولیکول مو دوباره رشد کند؟
فولیکولهای مو معمولاً در عرض یک تا دو ماه رشد میکنند تا زمانی که پوست سر شما به بهبودی کاملی برسد. اگر فولیکولهای موی شما آسیب جدی دیده باشند، ممکن است تا چهار سال طول بکشد تا آنها بتوانند به طور طبیعی رشد کنند و تکامل یابند. مگر اینکه آسیب وارد شده دائمی باشد (مثل سوختگی یا آلوپسیهای شدید) در این صورت هیچ رشته موی جدیدی رشد نخواهد کرد.